Ο εβραίος ψευτομεσσίας Σαμπετάϊ Σεβί, η Θεσσαλονίκη και ο Ισλαμισμός – Ποιοί ήταν οι ντονμέδες

Το έτος 1655 παρουσιάστηκε ως Μεσσίας σε όλες τις εβραϊκές κοινότητες της ανατολικής Μεσογείου ένας ραβίνος, ονόματι Σαμπετάϊ Σεβί. Η αναστάτωση που προκάλεσε το κήρυγμά του ήταν τόσο μεγάλη που οι Οθωμανικές αρχές αναγκάστηκαν να τον συλλάβουν.

Ποιος ήταν όμως ο Σαμπετάϊ Σεβί; Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1626 και ήταν ένας από τους τρείς γιούς ενός φτωχού πατέρα.  Η οικογένειά του ήταν Ρωμανιώτες από την Πάτρα και ο πατέρας του ήταν ένας φτωχός έμπορος πουλερικών, που κατά τη διάρκεια του Ε΄ Βενετοτουρκικού πολέμου, έγινε εμπορικός αντιπρόσωπος μιας αγγλικής εταιρείας στη Σμύρνη και έτσι πλούτισε.

Παιδί με ευάλωτη υγεία ο Σεβί επιλέχτηκε από τον πατέρα του να σπουδάσει την Καμπάλα. Την εποχή εκείνη η Σμύρνη ήταν ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα του μυστικιστικού Ιουδαϊσμού και των καμπαλιστικών μελετών.

Από μικρός ο Σεβί έδειξε έφεση στη μελέτη του Ταλμούδ και της Καμπάλα. Πιο πολύ όμως από τη μελέτη θρησκευτικών κειμένων, ο Σεβί έδειξε έναν ζήλο για το μυστικισμό και τη θρησκευτική έκσταση. Οργάνωσε ομάδα Καμπαλιστικής μελέτης και διαλογισμού, όπου μαζί με τον νου ασκούσαν και το σώμα τους.

Ο ίδιος ο Σεβί πέρασε περιόδους έντονης άσκησης, ώστε να απελευθερωθεί από πάθη και πειρασμούς, αλλά και περιόδους μαλθακότητας και υλικών απολαύσεων. Παντρεύτηκε δύο φορές, αλλά χώρισε αμέσως λόγω της ασυνήθιστης συμπεριφοράς του, που τον ωθούσε στη μοναξιά και την κατάθλιψη.

Ραβίνος με φλογερά κηρύγματα

Ο Σεβί δεν άργησε να γίνει ραβίνος και να πραγματοποιεί φλογερά κηρύγματα. Ταξίδεψε σε διάφορες πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η ισχυρή και ασκητική του προσωπικότητα, αλλά κυρίως τα κηρύγματα του, άρχισαν να γοητεύουν τους Ραβίνους αλλά και τους απλούς Εβραίους πιστούς. Άρχισε να αποκτά χιλιάδες οπαδούς και η φήμη του απλώθηκε ακόμη και στις εβραϊκές κοινότητες της κεντρικής Ευρώπης. 

 

Ο Σαμπετάι Σεβί δεν είχε παρά να πάει με την εποχή του και να ανακοινώσει την επερχόμενη έλευση του Μεσσία. Οι σφαγές Εβραίων στις ρωσικές στέπες και ο Τριακονταετής Πόλεμος που ταλαιπωρούσε τους Ευρωπαίους, ερμηνεύτηκαν ως «σημάδια», ως οι καταστροφές και τα βάσανα που έπρεπε να προηγηθούν της έλευσης του Μεσσία.

Ανακήρυξε τον ίδιο του τον εαυτό «Μεσσία»

Τελικά ο Σεβί σταμάτησε να αναγγέλλει την έλευση του Μεσσία και το 1651 ανακήρυξε τον ίδιο του τον εαυτό «Μεσσία». Πρόφερε το όνομα του Θεού (Γιαχβέ), κάτι που μόνο ο αρχιερέας στην Ιερουσαλήμ μπορούσε να κάνει, ακύρωσε νηστείες και τελετές ενώ για να ολοκληρώσει τη μεσσιανική του εικόνα διόρισε δώδεκα οπαδούς του ως αποστόλους ή αντιπροσώπους των δώδεκα φυλών του Ισραήλ!

Όλοι πλέον έβλεπαν στο πρόσωπο του το νέο Εβραίο «Μεσσία» και το «Βασιλιά του Ισραήλ». Συνέβαλε σε αυτό και μια μυστικιστική ερμηνεία της Καμπάλα που προέβλεπε πως ο «Μεσσίας» θα εμφανίζονταν το 1648 ενώ υπήρχαν αντίστοιχα πολλοί χριστιανοί που πίστευαν ότι το 1666 θα γινόταν η Δευτέρα Παρουσία.

Ο Σαμπετάϊ Σεβί  στη Θεσσαλονίκη

Ο πολυεθνικός χαρακτήρας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η σχετική ανεκτικότητα έναντι των «λαών της Βίβλου», όπως υποδεικνυόταν από τον κυρίαρχο ισλαμικό νόμο τότε, βοήθησαν τον 15ο αιώνα στην εγκατάσταση των διωκόμενων από τη βόρεια Ευρώπη και την Ιβηρική χερσόνησο Ιουδαϊκών φύλων.

Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης προέρχονται από τις μεγαλύτερες αποικίες που βρέθηκαν στην πόλη από την  εποχή της εκδίωξής τους από την Ισπανία στα τέλη του 15ου αιώνα. Δύο αιώνες αργότερα, το κήρυγμα του Σεβί άρχισε να βρίσκει απήχηση σε αρκετές πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι οπαδοί του έφτασαν τις 80.000. Σύμφωνα με την παράδοση ο Σαμπετάϊ Σεβί έφτασε και στη Θεσσαλονίκη, όπου ανάμεσα στους πολυπληθείς Εβραίους και παρά τις αντιδράσεις των Ραβίνων της πόλης, αρκετοί ομόθρησκοί του ακολούθησαν τις ιδέες του.

Οι Εβραίοι, πριν την έλευση του Σεβί, τότε έμεναν στην κάτω πόλη, κοντά στις αγορές και κατά μήκος των παραθαλάσσιων τειχών, μέσα από την Πύλη της Σκάλας (Ισκελέ καπουσού) κάτω από το τείχος. Η πυρκαγιά του 1620 τους διασκόρπισε και αρκετούς τους έστειλε στο Μοναστήρι.

Τα σπίτια των πιο φτωχών ήταν εκτεθειμένα στις μεταβολές του καιρού, χωρίς καθαριότητα και συνθήκες υγιεινής, κάτι που ευνοούσε τη μετάδοση επιδημιών και των αποδεκατισμό τους από αυτές.  Στα ανατολικά της πόλης ήταν το εβραϊκό νεκροταφείο, το οποίο επεκτεινόταν πάνω στο χριστιανικό κοιμητήριο. Το 17^ο αιώνα οι συνθήκες διαβίωσης των Εβραίων ήταν ιδιαιτέρως καταπιεστικές και οι οικονομικές επιβαρύνσεις ιδιαιτέρως επαχθείς. Οι έκτακτοι φόροι και η πίεση να παραδίδουν μεγάλες ποσότητες μάλλινων υφασμάτων τα οποία εμπορεύονταν, προκαλούσαν τη δυσφορία τους.

Πως ταπεινώθηκε ο Σεβί

Στις  23 Ιουλίου του 1622 οι σπαχήδες της πόλης αξίωσαν από τους Εβραίους την καταβολή μεγάλου χρηματικού ποσού. Ο καδής όμως τους έδωσε τη δυνατότητα να αμυνθούν και αυτοί μαζί με τους Έλληνες συγκρούσθηκαν μαζί τους, σφάζοντας μεγάλο αριθμό σπαχήδων. Σε αυτή τη πόλη έφτασε ο «ψευτο Μεσσίας» και το κήρυγμά του  κάποια χρόνια αργότερα, όπου και οι Εβραίοι τον πίστεψαν και τον ακολούθησαν.

Όμως σιγά σιγά όχι μόνον στη Θεσσαλονίκη αλλά ακόμη και σε κοσμοπολίτικες ευρωπαϊκές πόλεις όπως η Βενετία, το Λιβόρνο, και το Άμστερνταμ, οι Ραβίνοι και οι Εβραίοι, παρασύρθηκαν από τη μεσσιανική ζάλη των οπαδών του Σαμπετάι Σεβί. Τότε ο Σεβί αποφάσισε πως ήταν η ώρα να επισκεφθεί την πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη. Μόλις όμως έφθασε εκεί συνελήφθη και οδηγήθηκε στις φυλακές, με διαταγή του σουλτάνου, που φοβήθηκε ταραχές.

Επειδή ταπεινώθηκε και πήγε φυλακή χωρίς να το έχει προφητεύσει, κάποιοι οπαδοί του γύρισαν την πλάτη. Οι περισσότεροι όμως συνέχισαν να τον στηρίζουν και να τον ενισχύουν οικονομικά. Στο σπίτι-φυλακή του δεχόταν πιστούς από παντού. Ένας επισκέπτης του ήταν ο Ναχμία Κοέν, ένας ηλικιωμένος σοφός καμπαλιστής, που ήθελε να δει από κοντά και να σχηματίσει γνώμη για τον Σεβί. Έπειτα από τρία ημερόνυκτα συζητήσεων μαζί του ο Κοέν κατέληξε στο συμπέρασμα πως ο Σεβί ήταν απατεώνας και αμέσως «έπεισε» τον σουλτάνο να τον εκτελέσει.

Η μεταστροφή του Σεβί στο Ισλάμ

Στις 15 Σεπτεμβρίου του 1666 ο Σαμπετάι Σεβί παρουσιάστηκε ενώπιον του σουλτάνου. Εκείνος τον διέταξε να διαλέξει: θάνατος ή προσηλυτισμός στο Ισλάμ; Τότε ο Σεβί επέλεξε προσεκτικά το δεύτερο, φόρεσε στο κεφάλι του το τουρμπάνι και διακήρυξε δημόσια τη μεταστροφή του στο Ισλάμ. Πήρε μάλιστα το όνομα Μεχμέτ Εφέντη.

Ο σουλτάνος τον αντάμειψε με τον τιμητικό τίτλο του «Φύλακα των Πυλών του Παλατιού» και του χορήγησε μια σύνταξη 150 πιαστρών ημερησίως, την οποία λάμβανε μέχρι το θάνατό του, στις 30 Σεπτεμβρίου του 1676, κατά τη διάρκεια του Γιομ Κιπούρ, στο Dulcingo, μια μικρή πόλη της Αλβανίας. Έτσι άδοξα τέλειωσε η πορεία του πιο φιλόδοξου Εβραίου Μεσσία των τελευταίων αιώνων.

Ποιοί ήταν οι ντονμέδες

Η αποστασία του Σεβί συγκλόνισε τον εβραϊκό κόσμο. Πολλοί οπαδοί του τον αρνήθηκαν και συνέχιζαν να προσδοκούν έναν δεύτερο ερχομό Μεσσία. Αυτή η πίστη τους στην έλευση του Μεσσία συνεχίστηκε μέχρι και τον 18ο αιώνα. Τα βιβλία που αφορούσαν το Σαμπετάι Σεβί καταστράφηκαν και οι αναφορές σ’ αυτόν ήταν σπάνιες.

Υπήρχε ωστόσο και ένα μεγάλο τμήμα τον οπαδών του, που όχι μόνο δεν τον αρνήθηκε αλλά, ακολουθώντας την πράξη του, ασπάστηκαν το ισλάμ. Αυτοί ήταν οι λεγόμενοι Ντονμέδες, από τη τουρκική λέξη Donmeh που σημαίνει «αποστάτης».  Ένας γαμπρός του Σεβί μάλιστα που εγκαταστάθηκε αργότερα στη Θεσσαλονίκη, ο Ιακώβ, προσηλύτησε δεκάδες Εβραίους.

Το 1683 οι οπαδοί του Σαμπετάι Σεβί, οι Ντονμέδες, ξεπερνούσαν τις 300 οικογένειες στη Θεσσαλονίκη  και στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν πάνω από 10.000. Ο πατέρας της τελευταίας γυναίκας του Σεβί, ένας ραβίνος με το όνομα Ιωσήφ ο Φιλόσοφος, που ήταν από τη Θεσσαλονίκη, μετά το θάνατο του Σεβί, βοήθησε στην εξάπλωση της αίρεσης των Ντονμέδων στην πόλη.

Στη Θεσσαλονίκη σώζεται ακόμη το Τζαμί των Ντονμέ γνωστό ως Γενί Τζαμί χτισμένο από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Vitaliano Poselli

Οι Ντονμέδες εξωτερικά ακολουθούσαν τις πρακτικές του μουσουλμανισμού, πήγαιναν στα τζαμιά, συμμετείχαν στο Ραμαζάνι, προσκυνούσαν στη Μέκκα.  Στον ιδιωτικό τους χώρο όμως ακολουθούσαν τις Ταλμουδικές πρακτικές, προσεύχονταν στο Μεσσία τους και στο «όνομα του Θεού του Ισραήλ». Φορούσαν μουσουλμανικά ρούχα, διάβαζαν το Κοράνι, αλλά ακολουθούσαν το εβραϊκό ημερολόγιο. Καμιά φορά προσλάμβαναν ραβίνους για να διδάξουν το Τόραχ στα παιδιά τους.

Θεσσαλονίκη, το κέντρο των Ντονμέδων

Έτσι, σύντομα η Θεσσαλονίκη έγινε το  κέντρο των Ντονμέδων, οι οποίοι, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους μουσουλμάνους, ήταν πιο ανοικτόμυαλοι και πιο ανοικτοί στις ευρωπαϊκές ιδέες, στην κοσμική γνώση και στον πολιτικό ριζοσπαστισμό. Οι γυναίκες τους αποκτούσαν υψηλή μόρφωση και οι ίδιοι προτιμούσαν το ευρωπαϊκό ντύσιμο με καπέλα και γραβάτες. Διακατεχόμενοι από ένα περίεργο είδος μεσσιανισμού επιθυμούσαν να μετατρέψουν τη Θεσσαλονίκη του 19ου αιώνα στην πιο φιλελεύθερη, προοδευτική και επαναστατική πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ο Sir Frazer Foster , Άγγλος δημοσιογράφος και συγγραφέας, στις αρχές του 20ου αιώνα γράφει: «Οι γυναίκες των ντονμέδων έχουν ωχρά και σκεπτικά πρόσωπα με τη φινέτσα του αλάβαστρου. Τα μάτια τους είναι μεγάλα, μαύρα και ονειροπόλα ενώ οι ίδιες είναι ψηλές, όμορφες και νωχελικές. Ο τρόπος που συνδυάζουν την αυστηρότητα στο ντύσιμο –που επιβάλλεται από τον ισλαμισμό-με την χαρακτηριστική αγάπη των Ισραηλιτισσών για την κομψότητα είναι πολύ εφευρετικός. Φορούν πάντα μαύρα και το κάλυμμα της κεφαλής τους είναι ένα λεπτό σάλι. Ο τρόπος ραφής και τα στολίδια των ρούχων τους είναι εξαίσια.

Για τους υποστηρικτές τους, οι Ντονμέ είναι φωτι­σμένοι κοσμικοί και Τούρκοι εθνικιστές που πολέμησαν ενάντια στις σκοτεινές δυνάμεις των δεισιδαιμονιών και του θρησκευτικού σκοταδισμού. Για τους αντι­πάλους τους, ήταν απλά κρυπτο-Εβραίοι που ενεπλάκησαν σε μια συνωμοσία για τη διάλυση της ισλαμικής αυτοκρατορίας.

Οι Ντονμέδες της Θεσσαλονίκης το 1680

Τελικά, οι Ντονμέδες της Θεσσαλονίκης, επειδή ήταν μουσουλμάνοι, το 1923 ανταλλάχτηκαν και έφυγαν στην Τουρκία. Οι περισσότεροι κατέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου δημιούργησαν τη συνοικία τους και αποτέλεσαν μια ευδιάκριτη ομάδα επιχειρηματιών, εκδοτών, βιομηχάνων και διπλωματών της σύγχρονης Τουρκίας.

Στην Κωνσταντινούπολη υπάρχει έως σήμερα και ένα Ινστιτούτο Σαμπεταϊκών Μελετών. Στην ίδια πόλη οι Ντονμέδες διατηρούν και το δικό τους κοιμητήριο, που βρίσκεται στο Σκουτάρι, στην ασιατική πλευρά του Βοσπόρου και ονομάζεται Selaniklier Mezarligi, δηλαδή «Κοιμητήριο Αυτών που Ήρθαν από Θεσσαλονίκη».

Εκτός από την Τουρκία, μια τέτοια ομάδα dönme υπάρχει και σήμερα στην Καλιφόρνια.

Ο ΙΣΠΑΝΟΣ 

Ακούστε ένα παλιό Σεφαραδίτικο τραγούδι από την Yasmin Levy https://www.youtube.com/watch?v=DdcusOXh_f8

Διαβάστε το βιβλίο: Oι Ντονμέ της Θεσσαλονίκης του Marc David Baer

 

The post Ο εβραίος ψευτομεσσίας Σαμπετάϊ Σεβί, η Θεσσαλονίκη και ο Ισλαμισμός – Ποιοί ήταν οι ντονμέδες appeared first on economico.gr | Ειδήσεις | Νέα | Επικαιρότητα.