Η Λιβύη 10 χρόνια μετά τον θάνατο του Καντάφι – Η ιστορία του δικτάτορα, τα πλούτη και το τέλος

10 χρόνια μετά τον θάνατο του Καντάφι – Που είναι σήμερα η Λιβύη;

Στις 20 Οκτωβρίου 2011 ο Μουαμάρ Καντάφι εκτελέστηκε και η Λιβύη δέκα χρόνια μετά ακόμα αναζητά τη μετάβαση στη δημοκρατία. Τα 42 χρόνια διακυβέρνησης του «επικεφαλής της επανάστασης» και η μυθιστοριματική ζωή του. Οι σχέσεις με την Ελλάδα και τον Ανδρέα Παπανδρέου. Η σημερινή έκρυθμη κατάσταση στη χώρα.

Δέκα χρόνια μετά τον θάνατο του Μουάμαρ Καντάφι, έπειτα από μια εξέγερση εναντίον του καθεστώτος του που βύθισε τη Λιβύη στο χάος, η χώρα δυσκολεύεται να ολοκληρώσει τη μετάβασή της προς τη δημοκρατία, με τις διαφωνίες μεταξύ των αντίπαλων πλευρών να απειλούν να σαμποτάρουν τις προεδρικές εκλογές του Δεκεμβρίου. Η Λιβύη έχει περάσει ξανά στο επίκεντρο, με τη διάσκεψη για την ειρήνη στη χώρα να είναι σε εξέλιξη και την Ελλάδα να συμμετέχει για πρώτη φορά.

Πριν δέκα χρόνια, στις 20 Οκτωβρίου 2011, ο Καντάφι εντοπίστηκε στο προπύργιο του στη Σύρτη όπου είχε καταφύγει, λιντσαρίστηκε από μαχητές και εκτελέστηκε την ίδια ημέρα. Το πτώμα του εκτέθηκε σε μία αγορά.

Έπειτα από 42 χρόνια αυταρχικής διακυβέρνησης ο «επικεφαλής της επανάστασης» που ανέτρεψε τη μοναρχία στη Λιβύη παρασύρθηκε από τον άνεμο της Αραβικής Άνοιξης. Η αμφιλεγόμενη διεθνής επέμβαση στη χώρα, που ξεκίνησε το 2011 υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ, συνέβαλε στην πτώση του Καντάφι.
Ο γιος των βεδουίνων βοσκών

Ο Μουαμάρ Καντάφι γεννήθηκε στις 7 Ιουνίου 1942 στα περίχωρα της Σύρτης στη Λιβύη, σε μια τέντα βεδουίνων. Η καταγωγή της οικογένειάς του από μια φυλή που αποκαλούταν Qadhadhfa ή Kadhafa, του έδωσε και το όνομα «Al-Kadhafi» που σημαίνει «από τη φυλή των Καντάφι». Οι γονείς του ήταν βοσκοί και χωρίς μόρφωση και ο Μουαμάρ το μοναδικό αγόρι που επέζησε από τη γέννα.

Η καταγωγή του σημάδεψε όλη την υπόλοιπη ζωή του, με αποτέλεσμα – παρά τα αμύθητα πλούτη και την ισχύ που απέκτησε – να προτιμά την έρημο και να αποσύρεται στο ορμητήριό του στη Σύρτη. Εκεί βρήκε και τραγικό θάνατο, έχοντας παρασυρθεί και αυτός από τον «αέρα» αλλαγής της «Αραβικής Άνοιξης».

Θαυμαστής του Μάο και παθιασμένος με τον Στρατό

Από το σχολείο ο Μουαμάρ Καντάφι είχε εκδηλώσει μεγάλο θαυμασμό για τον Σαρλ ντε Γκολ, τον Τίτο και τον Μάο τσε Τουνγκ ενώ είχε παθιαστεί με τις περιπέτειες του Νάσερ. Κατάφερε να μάθει αγγλικά και ιταλικά, πράγμα σπάνιο για έναν Λίβυο αλλά τεράστιο προσόν για αυτό που ήθελε να κάνει.

Να γίνει στρατιωτικός. Τα κατάφερε και μάλιστα, στην ηλικία των 27 ετών, κατάφερε να γίνει ο ιθύνων νους του κινήματος που ανέτρεψε τον βασιλιά της Λιβύης Ιντρίς. Μπορεί στις 8 Σεπτεμβρίου 1969 μετά την επανάσταση στη χώρα να ανακοινώθηκε ως πρωθυπουργός ο δικηγόρος Μαχμούντ Σόλιμαν λα Μαχράμπι, αλλά τα νήματα κινούσε ο Μουαμάρ Καντάφι.

Ο συνταγματάρχης με την απόλυτη εξουσία που έγινε δικτάτορας

Ο Καντάφι από τη στιγμή που πήρε το βαθμό του συνταγματάρχη, ανέλαβε αρχηγός του γενικού επιτελείου ενόπλων δυνάμεων της Λιβύης, έγινε πρόεδρος του «Επαναστατικού Συμβουλίου» και πήρε στα χέρια του όλες τις εξουσίες. Ανακήρυξε τη χώρα «επαναστατική, μη δογματική σοσιαλιστική δημοκρατία» και τάχθηκε στο πλευρό ριζοσπαστικών αραβικών καθεστώτων. Άνοιξε πόλεμο με το Ισραήλ και ζήτησε από Αμερικανούς και Βρετανούς να απομακρύνουν όλες τις βάσεις που διατηρούσαν στη χώρα.

Η διακυβέρνηση άρχισε να γίνεται αυταρχική και από το 1974 ξεκίνησαν οι πρώτες αντιδράσεις. Το εκπαιδευτικό σύστημα εξαθλιώθηκε στο όνομα του στρατιωτικού ελέγχου, με το καθεστώς Καντάφι να απαντά με βία σε κάθε μορφής αντίδραση. Τον Απρίλιο του 1976 διαδηλώσεις φοιτητών καταστάληκαν βίαια από στρατιωτικές ομάδες, με απαγχονισμούς φοιτητών και πολιτών να μεταδίδονται από την κρατική τηλεόραση.

Ο Καντάφι, η Ελλάδα και η Κύπρος

Αποκαλυπτικά στοιχεία για τη διασύνδεση του Μουαμάρ Καντάφι με την Ελλάδα, αλλά αι την Κύπρο, είχαν δημοσιευθεί από τον «Φιλελεύθερο» στην Κύπρο, τον Ιανουάριο του 2020, με αφορμή δηλώσεις του Ερντογάν για συνδρομή της Λιβύης στην εισβολή του 1974, έτσι ώστε να δικαιολογήσει το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο και τις σχέσεις των δυο χωρών.

Τότε, λοιπόν, δημοσιεύτηκε πως σε ρεπορτάζ στο «BHmagazino» (Κυριακή 29 Ιουνίου 2014 «Ο Καντάφι και οι Έλληνες»), αναφέρεται πως την πρώτη φορά που ο Μουαμάρ Καντάφι συνδέθηκε με οτιδήποτε ελληνικό ήταν στα μέσα της δεκαετίας του ’60. Εκείνη την εποχή, χωρίς να υπάρχουν επίσημα αρχεία, ένας εντυπωσιακός και φιλόδοξος νεαρός από τη Λιβύη βρισκόταν στην Αθήνα. Το όνομά του δεν έχει βρεθεί καταχωρισμένο πουθενά, αλλά οι μαρτυρίες λένε πως αποφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων με την τάξη του 1965, έχοντας καταπληκτικές αθλητικές επιδόσεις.

Μετά την αποχώρησή του από την Ελλάδα και τη Σχολή Ευελπίδων, ο Καντάφι είχε αναπτύξει φιλικές σχέσεις με ορισμένους από τους Έλληνες, μετέπειτα ανώτερους, αξιωματικούς, που είχαν σχέση με την χούντα.

Ενδιαφέρουσα ήταν και μια συνάντηση που είχε ο Καντάφι με τον Πρόεδρο Μακάριο στις 9 Νοεμβρίου 1973. Ήταν μια ανοικτή συζήτηση, που παρόλο που υπάρχουν πρακτικά («Τα μυστικά αρχεία του Κίσιγκερ» των Μιχάλη Ιγνατίου και Κώστα Βενιζέλου). Το περιεχόμενο της συζήτησης είχε διαρρεύσει στους Αμερικανούς, οι οποίοι έγιναν έξαλλοι με τον Μακάριο.

Tα πρακτικά, που παρελήφθησαν στο υπουργείο Εξωτερικών της Κύπρου στις 12:30 το μεσημέρι της 13ης Mαρτίου 1974, μετά που είχαν εγκριθεί προσωπικά από τον Kαντάφι και στη συνέχεια από τον Mακάριο, χαρακτηρίστηκαν «αυστηρώς εμπιστευτικά».

Οι σχέσεις του Καντάφι με τον Ανδρέα Παπανδρέου

Δεν ήταν λίγες οι φορές που Μουαμάρ Καντάφι και Ανδρέας Παπανδρέου είχαν επισκεφθεί ο ένας τον άλλον, ούτε είναι μυστικό πως διατηρούσαν στενές και φιλικές σχέσεις. Κάτι που έχει δηλώσει επισήμως ο Γιώργος Παπανδρέου, ο οποίος επίσης είχε επισκεφθεί τον δικτάτορα. Μάλιστα, το 1977 ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε χαρακτηρίσει τον τρόπο διακυβέρνησης της Λιβύης ως έναν τρόπο «στα πρότυπα των Αρχαίων Αθηναίων».

Ο ένας από τους οκτώ γιους του και η Γιουβέντους

Ο Μουαμάρ Καντάφι είχε οκτώ γιους, τον έναν υιοθετημένο, και δυο κόρες, επίσης μια εξ αυτών υιοθετημένη, και η πλέον γνωστή ιστορία των απογόνων του αφορά την εμπλοκή με το ιταλικό ποδόσφαιρο. Μια δεκαετία πριν τον θάνατο του δικτάτορα της Λιβύης, ο γιος του Αλ Σάαντι Καντάφι είχε εμφανιστεί σε προπόνηση της Γιουβέντους, επιζητώντας ουσιαστικά να κάνει εμφανή τη δύναμη που κατείχαν λόγω του πλούτου που τους πρόσφερε το πετρέλαιο της λιβυκής ερήμου.

Η εταιρεία Lafico, που ήταν υπό τον έλεγχο του καθεστώτος, είχε φτάσει να κατέχει το 7,5% των μετοχών της Γιουβέντους, με την οικογένεια Ανιέλι να διατηρεί το 62% και τον απόλυτο έλεγχο. Η αλαζονεία και η μεγαλομανία των Καντάφι ήταν τέτοια που ο Αλ Σάαντι δήλωνε ότι «στόχος είναι να αποκτήσουμε το 50% των μετοχών», κάτι που δεν έγινε ποτέ…

Η πτώση, ο θάνατος και ο μυστικός τάφος του Καντάφι

Στις 15 Φεβρουαρίου 2011 ξέσπασαν πολιτικές ταραχές στη Λιβύη εναντίον της κυβέρνησης του Καντάφι. Οι διαδηλώσεις κορυφώθηκαν στα τέλη Φεβρουαρίου, με τον αριθμό των νεκρών να ξεπερνά τους 1.000.

Τον Μάρτιο παραιτήθηκαν πολλοί πρώην συνεργάτες του Καντάφι, ανάμεσά τους και υπουργοί, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την πολιτική καταστολής που ακολουθούσε προς τους διαδηλωτές. Πολλά μέλη των δυνάμεων ασφαλείας αυτομόλησαν προς το μέτωπο της αντιπολίτευσης. Ο πρώην υπουργός δικαιοσύνης, Μουσταφά Αμπντέλ Τζαλίλ σχημάτισε προσωρινή κυβέρνηση και τα Ηνωμένα Έθνη επέβαλαν στις 17 Μαρτίου 2011 ζώνη εναέριου αποκλεισμού στην Λιβύη, με σκοπό να προστατευτεί ο άμαχος πληθυσμός. Στις 30 Απριλίου 2011 σκοτώθηκε ένας από τους γιους του Καντάφι σε αεροπορικό βομβαρδισμό του ΝΑΤΟ, καθώς επίσης και 3 από τους εγγονούς του, στην Τρίπολη. Ο Καντάφι, ο οποίος μαζί με τη σύζυγό του επισκεπτόταν το σπίτι του γιου του, όπου έλαβε χώρα ο βομβαρδισμός, δεν τραυματίστηκαν.

Στις 27 Ιουνίου 2011 το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο εξέδωσε ένταλμα σύλληψης εναντίον του Καντάφι, κατηγορώντας τον για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που τελέστηκαν κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Παράλληλα εκδόθηκαν εντάλματα κατά του γιου του Καντάφι, Σαΐφ αλ-Ισλάμ, και του επικεφαλής των λιβυκών μυστικών υπηρεσιών Αμπντάλα αλ-Σενούσι.

Στις 20 Οκτωβρίου του 2011, σύμφωνα με το κανάλι Αλ Τζαζίρα ο Μουαμάρ Καντάφι βρέθηκε τραυματισμένος και στα δυο του πόδια. Σύμφωνα με πηγές, ο Καντάφι σκοτώθηκε το πρωί της 20ης Οκτωβρίου ενώ μετέβαινε στη γενέτειρά του, τη Σύρτη. Ένας δημοσιογράφος του καναλιού NTC δήλωσε πως το νεκρό σώμα του Καντάφι βρέθηκε κοντά στην πόλη Μισράτα. Η Βρετανική εφημερίδα “The Guardian”, δημοσίευσε φωτογραφία του ματωμένου και νεκρού Καντάφι αναφέροντας πως είναι νεκρός.

Ο Καντάφι και ο γιος του, Μοτασίμ, κηδεύτηκαν στις 25 Οκτωβρίου, το πρωί, σε άγνωστη τοποθεσία. Νωρίτερα ανακοινώθηκε ότι «ο Μουαμάρ αλ Καντάφι και ο γιος του θα κηδεύονταν σε μυστικό τάφο στην έρημο». Ένας αξιωματούχος δήλωσε στο ειδησεογραφικό πρακτορείο Reuters: «Ο Μουαμάρ Αλ Καντάφι και ο Μοτασίμ κηδεύτηκαν σήμερα [25 Οκτωβρίου] την αυγή σε μυστική τοποθεσία. Αργότερα, θα δημοσιεύσουμε και άλλες λεπτομέρειες». Ενώ μια στρατιωτική πηγή από την Μισράτα να επιβεβαιώνει την είδηση.

Η σορός του συνταγματάρχη ήταν μέχρι τις 24 Οκτωβρίου εκτεθειμένη σε ψυγείο κρεάτων στη Μισράτα, όπου συγκεντρώθηκαν πολλοί κάτοικοι της περιοχής, φωτογραφίζοντας τα πτώματα του συνταγματάρχη και του γιου του. Η μεταφορά των σορών έγινε από 4 στρατιώτες οι οποίοι ορκίστηκαν στο Κοράνι να μην αποκαλύψουν ποτέ το μέρος της ταφής. Μέχρι σήμερα είναι άγνωστη η ακριβής τοποθεσία.

Ο χαμένος θησαυρός του Καντάφι

Έχουν περάσει δέκα χρόνια από τον θάνατο του δικτάτορα Μουαμάρ Καντάφι, κι ακόμα τα αμύθητα πλούτη που είχε στην κατοχή του ως ο μοναδικός και αδιαμφισβήτητος ηγέτης της χώρας, αγνοούνται. Είναι γνωστό πως λίγο πριν την πτώση και τον θάνατό του, ο Καντάφι είχε πουλήσει το 1/5 των αποθεμάτων χρυσού της χώρας, όμως, ακόμα και τα έσοδα από αυτή τη συναλλαγή δεν βρέθηκαν ποτέ.

Υπολογίζεται πως μια περιουσία που κυμαίνεται από 100 ως 400 δισεκατομμύρια δολάρια είχε χτιστεί στα 42 χρόνια της εξουσίας της οικογένειας Καντάφι. Στα «Panama Papers» είχε αποκαλυφθεί ένα σύστημα εκατοντάδων εταιριών που είχαν εμπλοκή με τον Λίβυο δικτάτορα, ο οποίος είχε καταφέρει να «απλώσει» τον θησαυρό του σε όλη την επιφάνεια του πλανήτη, σε πολλούς λογαριασμούς και φυσικά σε φορολογικούς παραδείσους.

Η οικογένεια Καντάφι είχε συμφέροντα σε επιχειρηματικές δραστηριότητες που εκτείνονταν από το φυσικό αέριο, τις υποδομές, τα ξενοδοχεία, τα μίντια και το εμπόριο, πέρα από το πετρέλαιο και τα ακίνητα σε κάθε σημείο του πλανήτη. Ο Μπασίρ Σάλεχ που διαχειριζόταν τη διακίνηση των κεφαλαίων από το πετρέλαιο μετά την πτώση του Καντάφι έφυγε στην Τυνησία, από εκεί στη Γαλλία και κάποια στιγμή βρέθηκε στη Νότιο Αφρική ενώ ένα απειροελάχιστο μέρος της περιουσίας, περίπου 15 εκατ. ευρώ, βρίσκονται «παγωμένα» σε τράπεζα της Ελβετίας…

Η Λιβύη παραμένει σε αναβρασμό 10 χρόνια μετά τον θάνατο του Καντάφι

Όμως αντί να φανεί αντάξια των προσδοκιών των διαδηλωτών, η επέμβαση αυτή βύθισε τη χώρα της βόρειας Αφρικής σε ένα σπιράλ βίας και εσωτερικών διχασμών, που τροφοδοτήθηκαν από τις ξένες παρεμβάσεις.

Έπειτα από χρόνια συγκρούσεων μεταξύ αντίπαλων πλευρών, τον Μάρτιο σχηματίστηκε, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, μια μεταβατική κυβέρνηση, η οποία θα οδηγήσει τη χώρα στις προεδρικές εκλογές που είναι προγραμματισμένες για τις 24 Δεκεμβρίου.

«Η κατάσταση έχει βελτιωθεί αισθητά. Η εκεχειρία που συμφωνήθηκε τον Οκτώβριο του 2020 εξακολουθεί να εφαρμόζεται και η κυβέρνηση εθνικής ενότητας είναι η μοναδική κυβέρνηση της Λιβύης», δηλώνει ο ερευνητής Χάμις Κίνεαρ του ινστιτούτου Verisk Maplecroft.

«Όμως η πολιτική σταθερότητα είναι ολοένα και πιο εύθραυστη. Οι έξι επόμενοι μήνες θα μας πουν αν η περίοδος ηρεμίας που ακολούθησε την εκεχειρία ήταν απλώς μια ευκαιρία για τις ένοπλες ομάδες να επουλώσουν τις πληγές τους ή αν πρόκειται για πραγματική πρόοδο προς μια πολιτική λύση», συνεχίζει ο ίδιος.

«Έλλειψη εμπειρίας»

Για τον Λίβυο πανεπιστημιακό Μαχμούντ Χαλφάλαχ οι εκλογές από μόνες τους «δεν αρκούν για να δοθεί μια οριστική λύση».

«Από τη χώρα λείπει πολιτική εμπειρία και ο δρόμος προς την αλλαγή είναι μακρύς», εκτιμά, ενώ αναφέρθηκε και σε άλλους παράγοντες που θα συμβάλλουν στην ειρήνευση στη Λιβύη: «ο τερματισμός των παρεμβάσεων, η ωριμότητα των ψηφοφόρων να επιλέγουν υποψηφίους ανεξάρτητα από την περιοχή από την οποία κατάγονται ή τη φυλή στην οποία ανήκουν, η αποδοχή των αποτελεσμάτων (των εκλογών) από όλους».

Και ο διχασμός συνεχίζεται. Χαρακτηριστική του κλίματος ήταν η πρόσφατη διαμάχη σχετικά με νομοσχέδιο το οποίο καταρτίστηκε προκειμένου να επιτραπεί στον ισχυρό άνδρα της ανατολικής Λιβύης Χαλίφα Χάφταρ να είναι υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές.

Το νομοσχέδιο επικυρώθηκε από το κοινοβούλιο που έχει την έδρα του στο Τομπρούκ, όμως απορρίφθηκε από το Ανώτατο Συμβούλιο του Κράτους, το αντίστοιχο της Γερουσίας, με έδρα στην Τρίπολη. Το κοινοβούλιο επίσης ανακοίνωσε την αναβολή για ένα μήνα των βουλευτικών εκλογών, οι οποίες θα διεξαχθούν την ίδια ημέρα με τις προεδρικές.

Στην περιοχή της Τρίπολης υπάρχει μεγάλη εχθρότητα απέναντι στον Χάφταρ από τότε που εξαπέλυσε στρατιωτική επιχείρηση εναντίον της λιβυκής πρωτεύουσας από τον Απρίλιο του 2019 ως τον Ιούνιο του 2020. Το πορτραίτο του, διαγραμμένο με έναν κόκκινο σταυρό, καλύπτει τις προσόψεις πολλών κυβερνητικών κτιρίων.

«Αν οι εκλογές διεξαχθούν με βάση τις προϋποθέσεις που περιγράφονται από τη Βουλή, χωρίς να υπάρχει ευρύτερη στήριξη από τις πολιτικές ομάδες στη Δύση, αυτό ενδέχεται να προκαλέσει νέο διχασμό στη Λιβύη, με δύο αντίπαλες κυβερνήσεις», προειδοποιεί ο Κίνεαρ.

«Ο κίνδυνος θα είναι αυξημένος αν ο Χαλίφα Χάφταρ κερδίσει τις προεδρικές εκλογές, διότι είναι μια τοξική προσωπικότητα για τις ένοπλες ομάδες που υπερασπίστηκαν την Τρίπολη στη διάρκεια της αποτυχημένης επιχείρησής του», συνεχίζει ο ίδιος.

«Για μια καλύτερη ζωή»

Για τη διεθνή κοινότητα προτεραιότητα αποτελεί η διεξαγωγή εκλογών, παρά τα προβλήματα στην πολιτική διαδικασία.

«Έχουμε επίγνωση ότι υπήρξαν παρατυπίες, ή ακόμη και νοθεία, όμως εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι η λύση βρίσκεται σε αυτές τις εκλογές», δήλωσε Ευρωπαίος διπλωμάτης από την Τρίπολη.

Οι Λίβυοι από την πλευρά τους ελπίζουν «σε μια καλύτερη ζωή και σταθερότητα μέσω των εκλογών αυτών», σύμφωνα με τον Λίβυο αναλυτή Άχμεντ ελ Ρασράχ.

Το καθεστώς Καντάφι σημαδεύτηκε κυρίως από την αμείλικτη καταστολή κάθε φωνής αντιπολίτευσης, όμως οι Λίβυοι γνώρισαν και κάποια ευημερία στη διάρκεια των ετών που κυβερνούσε τη χώρα χάρη στα μεγάλα αποθέματά της σε πετρέλαιο.

Το δεκαετία του 2000 το ΑΕΠ ανά κάτοικο ήταν το υψηλότερο στην Αφρική. Ο πόλεμος όμως άλλαξε τα δεδομένα: διακοπές στην ηλεκτροδότηση, ζημιές στις υποδομές, πληθωρισμός… Οι Λίβυοι επλήγησαν ιδιαίτερα από την αστάθεια.

Στην Τρίπολη μια δεκαετία χάους «επηρέασε τη ζωή των Λίβυων οικονομικά και ψυχολογικά», καταγγέλλει ο Ισάμ ελ Μέζρι, ένας επιχειρηματίας που επιθυμεί η μελλοντική κυβέρνηση «να αφοπλίσει» τις πολιτοφυλακές και «να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό».

«Βρισκόμαστε σε έναν φαύλο κύκλο εξαιτίας της αποτυχημένης πολιτικής διαδικασίας», εκτιμά ο Αμπντελφάτα Μπένουρ, ένας δημόσιος υπάλληλος.

Ο Φάρταζ Ναζίμπ, έμπορος στη Βεγγάζη, προπύργιο της εξέγερσης του 2011, είναι αισιόδοξος: «οι εκλογές είναι μια αχτίδα ελπίδας για τους Λίβυους που έχουν φτωχοποιηθεί πολύ».

Με πληροφορίες από Guardian, Wikipedia, Φιλελεύθερος Κύπρου

Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.